Jak praktyka uważności wspiera kreatywność?

W dobie globalizacji, wszechobecnego internetu, dostępu do informacji z całego świata, trudno zaskoczyć konsumenta czymś nowym, a jednocześnie użytecznym. Te dwa aspekty – nowość i użyteczność – są kwintesencją kreatywnego rozwiązania. 

Kreatywność to stan umysłu umożliwiający przyjęcie świeżej perspektywy, dzięki której możemy dostrzec i połączyć obszary nam znajome z tymi zupełnie nieznanymi i finalnie stworzyć coś wyjątkowego. Sercem kreatywności jest umiejętność zauważania i dostrzegania oraz aktywnego kontaktowania się ze światem. Zauważanie i zbieranie rozproszonych elementów, a w efekcie aktywne dostrzeganie wyłaniającego się połączenia.

Określenie kreatywności jako umiejętności nie jest przypadkowe, ponieważ jak się okazuje, kreatywność można rozwijać poprzez różnego rodzaju ćwiczenia. Oznacza to, że każdy z nas może być kreatywny, a raczej już jest kreatywny, tyle że zablokował swoją kreatywność np. na skutek socjalizacji, przekonań, kultu racjonalnego, analitycznego umysłu. Pytanie brzmi zatem: co konkretnie nas blokuje i jak uwolnić nasz kreatywny potencjał?

Proces kreatywności

Zanim przejdziemy do szczegółów, przyjrzyjmy się etapom procesu kreatywnego. 

Etapy procesu kreatywnego (model G. Wallasa):

1. Przygotowanie.
2. Immersja – zanurzenie się.
3. Inkubacja.
4. Iluminacja – efekt „aha”.
5. Weryfikacja.

Pomysły nie pojawiają się znikąd, dlatego jest potrzebne odpowiednie przygotowanie. Na tym etapie staramy się zrozumieć problem, zbierając informacje, sięgając do różnorodnych źródeł, eksplorujemy różne obszary, nie tylko te oczywiste, przyglądamy się problemowi z różnych perspektyw. Precyzyjne zdefiniowanie problemu i postawienie odpowiedniego pytania są tu kluczowe. Aby to się udało, musimy słuchać uważnie tego, co mówią inni, i mieć otwarty, chłonny umysł. 

Podczas gdy na etapie przygotowań sięgamy po jak najszersze informacje, na etapie immersji zanurzamy się jak najgłębiej w istotę problemu, drążymy go, zdobywając jak najbardziej specjalistyczną wiedzę na jego temat. 

Na etapie inkubacji pozwalamy naszemu umysłowi popracować nad zebranymi informacjami bez naszego świadomego udziału. Na tym etapie umysł tworzy różne połączenia i raz na jakiś czas pojawia się „prawie” rozwiązanie, które chwilę później znika. Dlatego zrobienie sobie przerwy w pracy nad problemem, zajęcie się innymi rzeczami jest konieczne, aby umysł znalazł rozwiązanie. Na tym etapie szczególnie ważne jest, aby umysł był spokojny, zrelaksowany, a nawet radosny. 

Kiedy już pojawi się iluminacja, następuje etap weryfikacji. Sprawdzamy dokładnie możliwość realizacji pomysłu, opracowujemy jego szczegóły i na koniec wcielamy go w życie.

Czas trwania każdego etapu jest indywidualny i zależy od sytuacji, problemu i osoby. Etapy 1–3 mogą się przeplatać i zapętlać, nie jest to proces zupełnie linearny. Momentami bywa to frustrujące, mogą się pojawić chwile zwątpienia, niepokoju, irytacji. Należy pamiętać, że to wszystko jest naturalną częścią procesu i jeśli zaufamy jemu i sobie, zakończy się to iluminacją. 

W teorii brzmi to całkiem dobrze, w praktyce jednak okazuje się, że wcale tak nie jest, a oczekiwany efekt „aha” nie pojawia się. Dlaczego tak się dzieje?
 

Taki stan umysłu jest nazywany uważnością i bywają momenty, że go doświadczamy. Na co dzień jednak funkcjonujemy raczej w trybie zadaniowym, automatycznie, bez większego zwracania uwagi na to, co się dzieje wokół oraz w nas samych.

Ostatnie badania wykazały bezpośredni wpływ treningu uważności na wzrost kreatywności. Okazało się, że osoby w nim uczestniczące szybciej i częściej znajdowały niestandardowe, kreatywne rozwiązania na zadany problem, czyli częściej doświadczały efektu „aha”. Jeżeli więc ważne jest dla nas, aby być kreatywnym, musimy zacząć trenować nasz umysł. 

Słowo „trening” należy potraktować dosłownie. Oznacza to systematyczne, codzienne ćwiczenie „mięśni” naszego umysłu. Trening wymaga również motywacji, bez niej zapał szybko minie i przestaniemy ćwiczyć. Dlatego tak ważne jest, aby cały czas przypominać sobie, po co ćwiczymy, jaka jest nasza intencja.

GŁÓWNE PRZESZKODY W PROCESIE KREATYWNYM JAK UWAŻNOŚĆ POMAGA JE POKONAĆ

1. przeszkoda to stres związany z oczekiwaniem, naciskanie na siebie, że musimy coś wymyślić. Zestresowany umysł ma bardzo zawężoną uwagę, zamyka się na pojawiające się informacje, szczególnie te nowe. W takim momencie należy go najpierw uspokoić.

Praktyka 1. – uspokojenie umysłu
Usiądź tak, aby było Ci wygodnie, zachowując jednocześnie wyprostowane i niespięte plecy. Obie stopy w całości oprzyj na podłożu, aby mieć lepsze ugruntowanie. Możesz zamknąć oczy lub pozostawić je półotwarte, lecz bez skupiania ich na czymkolwiek. Rozluźnij twarz i przywołaj delikatny uśmiech. Powoli skieruj uwagę na oddech, poczuj, jak powietrze wchodzi przez nos, przesuwa się w dół aż do przepony, wraca do góry i wydostaje się przez usta. Doświadczaj ruchu przepony przy każdym wdechu i wydechu. Poszukaj łagodzącego rytmu swojego oddechu. Spokojny wdech – raz, dwa, trzy, przerwa i spokojny wydech – raz, dwa, trzy. Eksperymentuj z tempem i długością oddechu. Szybszy, wolniejszy, dłuższy, krótszy – sprawdzaj, jakie tempo jest dla Ciebie najbardziej komfortowe, aż znajdziesz taki wzór oddychania, który jest dla Ciebie przyjazny, łagodny i daje Ci poczucie zwolnienia. Nie poganiaj się, daj sobie czas, potraktuj to jak eksperyment i spotkanie z samym sobą w zupełnie nowych okolicznościach. Kluczowe w tej praktyce jest wewnętrzne zwalnianie, w Twoim ciele i umyśle. Obserwuj, jak Twoje ciało i umysł reagują na oddech, jaki rytm daje Ci poczucie zwolnienia i ukojenia, jaki masz teraz wyraz twarzy. 

Powyższą praktykę można ćwiczyć formalnie, np. 10 min dziennie, a także w ciągu dnia, kiedy tylko czujemy, że potrzebujemy się zatrzymać i uspokoić, robiąc dosłownie kilka oddechów w naszym łagodzącym rytmie. Systematyczna praktyka wzmacnia układ nerwowy, dzięki czemu jesteśmy bardziej odporni na wszelkie stresujące sytuacje, spokojniejsi i szybciej dochodzimy do stanu równowagi. Jest to podstawowy warunek niezbędny do tworzenia kreatywnych rozwiązań.

2. przeszkoda to tzw. efekt eksperta. Jesteśmy przywiązani do naszej wiedzy i do tego, co znamy. Tkwimy w naszym nawykowym, automatycznym myśleniu, nie potrafiąc tego puścić i spojrzeć na problem zupełnie świeżym okiem. W tym przypadku bardzo pomocna jest praktyka nieformalna, mająca na celu przełamywanie naszych przyzwyczajeń. Staraj się to robić przynajmniej raz w tygodniu.

Instrukcja do ćwiczenia 1.
Kiedy będziesz wykonywać to ćwiczenie, pamiętaj, aby traktować to jak eksperyment, pewien rodzaj zabawy. Staraj się przyjąć postawę obserwatora. Zauważaj swoje myśli, emocje, reakcje na nową sytuację. Mogą się pojawiać komentarze, cała dyskusja na temat tego, co teraz robisz, jak to robisz. Przyglądaj się tym wszystkim reakcjom z ciekawością, życzliwością i uśmiechem. 

Propozycje ćwiczeń:

1. Nowe smaki:
   zjedz nowy owoc lub warzywo,
   użyj nowych przypraw do swojej tradycyjnej potrawy,
   spróbuj nowego napoju,
   spróbuj potraw w nowej restauracji,
   spróbuj czegoś innego, co Ci przyjdzie do głowy.
   Testując nowe smaki, staraj się to robić powoli, skupiając całą swoją uwagę na różnych doświadczeniach zmysłowych. Zacznij od wzroku – przyglądaj się kolorom, kształtom, strukturze, następnie odkrywaj nowe aromaty, które się pojawiają, i dopiero na koniec zacznij smakować.
2. Zakupy w nowym miejscu.
   Wybierz się do zupełnie nieznanego Ci sklepu na zakupy, które zazwyczaj robisz w swoim sklepie.
3. Nowy-stary pokój.
   Zrób przemeblowanie w swoim pokoju.
4. Zmień kolejność czynności w swoim porannym lub wieczornym rytuale.
5. Przejrzyj gazetę, do której nigdy nie zaglądałeś.
6. Możesz spróbować nowej aktywności fizycznej lub czegokolwiek innego, co Ci przyjdzie do głowy.

Powyższe praktyki pomagają przełamać nasze nawykowe, automatyczne funkcjonowanie, rozwijają ciekawość, poszerzają naszą perspektywę widzenia świata, rozwijają świadomość siebie oraz umiejętność obserwacji.

3. przeszkoda – lęk przed popełnieniem błędu. Obawa przed popełnieniem błędu jest zupełnie normalną reakcją i większość z nas się z nią boryka. Należy pamiętać, że popełnianie błędów jest nieodzowną częścią procesu kreatywnego. Najważniejsze jest to, czy potrafimy poradzić sobie z tym lękiem, tak aby nas nie blokował, i co robimy, kiedy popełnimy błąd.

Praktyka 2. – oswajanie lęku
Usiądź w wygodnej pozycji, zachowując jednocześnie przytomność umysłu. Obie stopy oprzyj na podłożu, aby mieć lepsze ugruntowanie. Możesz mieć zamknięte lub półotwarte oczy, lecz bez sku...