Uważność w mediacjach i negocjacjach

Mediator z pewnością nie nabył pewnych niezbędnych kompetencji wyłącznie w procesie 40-godzinnego standardowego szkolenia mediacyjnego, dlatego często dodatkowo poszukuje wiedzy, sensu swojej pracy, sensu swojej służby na rzecz innych ludzi oraz równowagi. Wówczas przychodzi mu zmierzyć się z wyzwaniami polegającymi na konieczności opanowania innych, tzw. miękkich umiejętności, niezbędnych do wykonywania tego zawodu, które okazują się niespodziewanie… tymi twardymi. Mediacja jest bowiem nie tylko metodą, lecz także relacją (sposobem odnoszenia się do siebie nawzajem).

Niezależnie od tego, czy jesteśmy formalnie mediatorami (lub negocjatorami), umiejętności z tej właśnie dziedziny mogą nam być pomocne w wielu różnych sferach życia. Trzeba przy tym pamiętać, że nie należy tej umiejętności mylić z manipulacją. Jest to sztuka wzajemnego rozumienia się. Zrozumienie myśli, przekonań i zachowań związanych z ludzkimi nastrojami, doznaniami fizjologicznymi i zdarzeniami w życiu pozwala mediatorowi wieść strony trwające w konflikcie przez skomplikowany proces rozmowy, a następnie prowadzić negocjacje pomiędzy nimi.

Wyzwaniem dla mediatora jest nie tylko próba pogodzenia skonfliktowanych stron, lecz także spokojne obserwowanie w bieżącym miejscu i chwili tego, co się dzieje, co mówią różne strony, słuchanie bez uprzedzania się, zgorszenia, z ufnością, zrozumieniem, akceptacją, godnością i neutralnością. Nie oznacza to wcale braku ocen, tylko brak konieczności zawierzania w sposób automatyczny każdej z nich.  

Także to, co my, mediatorzy, myślimy o przeżywanym zdarzeniu czy doświadczeniu, silnie wpływa na nasze reakcje w obszarach emocji, zachowania i fizjologii. Dlatego niezbędne jest uświadomienie sobie naszej roli w procesie mediacji i pozostawania w stanie uważności i świadomości procesu, bez angażowania się w ocenę, krytykę czy poradnictwo.

Uważność uaktywnia zmysły mediatora. ­Pozwala dostrzec myśli i emocje, które towarzyszą każdemu doświadczeniu. Uważność polega na dostrzeganiu, ­akceptowaniu, obserwowaniu z ciekawością i otwartością tego wszystkiego, co dzieje się dokładnie w tej chwili. To może być kilka, kilkanaście momentów w ciągu dnia, gdy świadomie wracamy uwagą do chwili obecnej. Wtedy możemy doświadczyć tego, że najtrudniejsza mediacja to ta, podczas której nasze myśli zaczną galopować.

Uważność mediatora 

Pojęcie uważności (mindfulness) dla mediatora to bardzo ważny i ciekawy temat. Mediator powinien bowiem pozostawać uważny (skupiony, otwarty, elastyczny, właściwie rozróżniający) w swojej pracy; uważnie trwać w oczekiwaniu na sprawę, na rozmowę, na przygotowanie do spotkania (w cierpliwości, bez nerwowości), być uważnym (nie reagować automatycznie, nerwowo, bez refleksji) w czasie mediacji i na jej końcu… i nawet uważać podczas podpisywania ugody i już po spotkaniu.

To, co jest ważne w tym procesie, to w pierwszej kolejności praca nad samą uwagą – jej utrzymywaniem, powracaniem do tego, co istotne, przechodzeniem do kolejnych wątków, które są ważne. W tym treningu uwagi mogą oczywiście wspierać mediatorów praktyki refleksyjne i kontemplacyjne, takie jak różne formy medytacji (począwszy od medytacji świadomości oddechu), skanowanie ciała (świadomość doznań w ciele), uważne działanie (w tym chodzenie, wykonywane ruchy), uważne słuchanie (to, w jaki sposób i czego słucham).
 

Wyzwaniem dla mediatora jest nie tylko próba pogodzenia skonfliktowanych stron, lecz także spokojne obserwowanie w bieżącym miejscu i chwili tego, co się dzieje, co mówią różne strony, słuchanie bez uprzedza­­nia się, zgorszenia, z ufnością, zrozumieniem, ­akceptacją, godnością i neutralnością. Nie oznacza to wcale braku ocen, tylko brak konieczności zawierzania w sposób automatyczny każdej z nich. Niezależność i bezstronność mediatora to nic innego jak stan świadomości odnośnie do konfliktu: zrozumienie, że to nie jego konflikt, tylko konflikt stron, że to ich potrzeby i wartości powinny być usłyszane, zauważone i zaspokojone w procesie dochodzenia do zawarcia porozumienia (podobna sytuacja ma miejsce np. w przypadku terapii par). Zrozumienie, że kompromis często nie rozwiązuje sporu, a może niejednokrotnie pogłębiać frustrację, napięcia i niezgodę na stan, w którym przyszło stronie/stronom dalej żyć (z podpisanym dokumentem ugody). Rozeznanie w istniejącym stanie rzeczy bez oceniania i osobistego zaangażowania mediatora po którejkolwiek ze stron jest punktem wyjścia do profesjonalnego mediowania. Mediacja to zatem proces dochodzenia przez strony do porozumienia poprzez negocjacje wspomagane wiedzą neutralnej osoby trzeciej. 

Uważny proces

W procesie mediacji czy negocjacji każda ze stron poznaje i uświadamia sobie swoje potrzeby i interesy, aby przedstawić je oponentom i wskazać możliwe opcje ­akceptowalnych rozwiązań. Poprzez wzajemną wymianę informacji, w której obie strony wspomaga niezależny (bezstronny i neutralny) facylitator (mediator), strony we własnym tempie wypracowują wzajemnie akceptowalne warunki porozumienia. 

Aby nie zostać jako mediator wciągniętym w spór (po którejkolwiek ze stron) lub nie odczuwać potrzeby niesienia pomocy, ratowania lub konieczności pogodzenia stron za wszelką cenę, elementem pracy każdego mediatora powinna być praktyka refleksyjna. Może ona polegać na systematycznym ćwiczeniu pozostawania w stanie niezaangażowania w galopujące myśli, w uważnym byciu. Na ćwiczeniu pozostawania w bieżącym doświadczeniu bez oceniania, koncentrowania się na prostych czynnościach w sposób uważny i świadomy, obserwowania własnych odczuć w ciele. Szczególnie przydatne jest ćwiczenie tych umiejętności przed mediacją w celu wyciszenia własnych ocen i założeń oraz bezpośrednio po mediacji w celu uspokojenia myśli i powstrzymania przewidywania dalszego biegu sprawy. 

Mediator pomaga stronom się usłyszeć. Aby to się stało, sam stosuje technikę aktywnego słuchania. W aktywnym słuchaniu mediator używa techniki polegającej na zrozumieniu punktu widzenia (intencji, potrzeby) i położenia mówiącego oraz zachęca go do odpowiadania na zadawane przez siebie pytania. W ten sposób stara się zrozumieć mówiącego oraz współodczuwać z nim jego emocje i uczucia. Staje się empatyczny (czuje) i współczujący (rozumie i odpowiednio reaguje).