Bezradność komunikacyjna a praktyki kontemplacyjne. Jak praktyki kontemplacyjne wspierają komunikację i relacje?

Co nazywamy komunikacją?

Rozważmy jakąkolwiek znalezioną w internecie definicję: „Komunikacja to proces przekazywania informacji i zrozumienia od jednej osoby do drugiej”. Mówiąc prostymi słowami: jest to proces przekazywania pomysłów, opinii, faktów, wartości itp. i dzielenia się nimi. 

Jeżeli próbujemy zdać sobie sprawę z tego, jakie elementy odgrywają istotną rolę w tym procesie, to warto sięgnąć do pierwszych naukowych prób zajęcia się tym tematem.

Kiedy w 1948 r. Shannon opublikował w czasopiśmie „The Bell System Technical Journal” jeden z pierwszych modeli komunikacji, niewiele osób przypuszczało, że położy on podwaliny pod nową naukę i jednocześnie zainspiruje wiele współczesnych zastosowań. Jest on używany z niewielkimi zmianami do dzisiaj w telekomunikacji i w wymianie informacji pomiędzy komputerami, a także stanowi dość użyteczne uproszczenie mogące służyć do analizy komunikacji pomiędzy ludźmi.

Należy zaznaczyć, że nie wprowadza on rozróżnienia pomiędzy informacją a komunikacją. W tym modelu nie ma jeszcze mowy o znaczeniu, sensie ­komunikatu, zajmuje się on głównie przepływem informacji synchronicznej, to znaczy wymaga jednoczesnej gotowości nadawcy i odbiorcy.

Zwykle błędy w procesie komunikowania się pojawią się dlatego, że nadawca nie sprawdził gotowości odbiorcy do podjęcia wymiany komunikacyjnej, nie zastosował właściwego protokołu komunikacji lub też nie otrzymał potwierdzenia przyjęcia komunikatu.

Gotowość ta oznacza, że zarówno nadawca, jak i odbiorca znajdują się w tym samym czasie do dyspozycji oraz że są w stanie ustalić protokół komunikacyjny. W rzeczywistości takie protokoły są ustalane uprzednio i maszyny mają tylko za zadanie wybrać, którym z nich będą się posługiwać w danym momencie.
 

 

Tab. 1. Najważniejsze elementy modelu Shannona (znanego dzisiaj pod nazwą modelu Shannona–Weavera)

Model Shannona	Odpowiednik w komunikacji międzyludzkiej
Źródło informacji, które generuje wiadomość	Myśl
Nadajnik, który koduje wiadomość na sygnały	Organ głosowy, system mięśniowo-ruchowy
Kanał, dla którego sygnały są przystosowane do transmisji	Głos, ruch
Odbiornik, który odtwarza zakodowaną wiadomość z sekwencji odebranych sygnałów i dekoduje ją	Ucho, oko
Szum informacyjny reprezentujący zakłócenia występujące w kanale przekazu	Hałas, niewystarczające oświetlenie, brak uwagi
Pętla sprzężenia zwrotnego służąca do potwierdzania sekwencji wysyłanych informacji, niezaznaczona na powyższym diagramie	Potwierdzenie głosem lub gestem

 

Model Shannona–Weavera był pierwszą próbą usystematyzowanej refleksji nad procesem komunikacji i wyodrębnienia głównych elementów biorących w niej udział. Analiza sposobu, w jaki komunikują się maszyny, pozwala podzielić ten proces na cztery zasadnicze grupy. 

Zrobił to w 1960 r. David Berlo. Jego model o nazwie S-M-C-R jest rozwinięciem prac Shannona i Weavera i wyróżnia cztery główne elementy procesu komunikacji oraz ich części składowe.

1. Nadawca (S jak Sender). Nadawca jest źródłem wiadomości lub osobą, która wysyła wiadomość do odbiorcy. Poniżej przedstawiono czynniki związane z nadawcą. Są one takie same w przypadku od­biorcy:

• Umiejętności komunikacyjne – są czynnikiem wpływającym na proces komunikacji. Jeśli nadawca ma dobre umiejętności komunikacyjne, wiadomość zostanie przekazana lepiej niż w przeciwnym przypadku. Podobnie jeśli odbiorca nie może uchwycić wiadomości, komunikacja nie będzie skuteczna. Umiejętności komunikacyjne obejmują umiejętności mówienia, prezentowania, czytania, pisania, słuchania itp. (patrz tab. 2).
• Postawa nadawcy i odbiorcy tworzy efekt wiadomości – postawa osoby wobec siebie, odbiorcy i środowiska zmienia znaczenie i efekt wiadomości.
• Wiedza – znajomość tematu wiadomości powoduje, że przekazana wiadomość ma więcej efektu. Wiedza na ten temat sprawia, że ​​komunikator skutecznie wysyła wiadomość.
• System społeczny – wartości, przekonania, prawa, zasady, religia i wiele innych czynników społecznych wpływają na sposób przekazywania wiadomości przez nadawcę. Tworzą różnicę w generowaniu wiadomości. Miejsce i sytuacja również podlegają systemom społecznym.
• Kultura – różnice kulturowe powodują, że komunikaty są inne. Osoba z jednej kultury może znaleźć w komunikacie coś obraźliwego, podczas gdy to samo jest akceptowane bez problemów w innej kulturze.

2. Wiadomość (M jak Message). Wiadomość jest tym, co jest wysyłane przez nadawcę do odbiorcy. Może to być głos, dźwięk, tekst, wideo lub inne media. Kluczowe czynniki wpływające na przekaz są następujące:

• Treść – jest tym, co znajduje się w wiadomości. Cała wiadomość od początku do końca jest wypełniona treścią.
• Elementy – niewerbalne części przekazu, które wraz z treścią są nośnikami wiadomości. Zaliczamy do nich gesty, znaki, język itp.
• Obróbka – sposób przekazywania wiadomości do odbiorcy. Obróbka wpływa również na sprzężenie zwrotne odbiorcy.
• Struktura – struktura wiadomości lub sposób jej uporządkowania wpływają na skuteczność przekazu.
• Kody – forma, w której wiadomość jest wysyłana. Może to być język, tekst, wideo itp.

3. Kanał (C jak Canal). Kanał jest to medium używane do wysyłania wiadomości. W komunikacji masowej i innych formach komunikacji urządzenia techniczne, takie jak telefon, internet itp., mogą być wykorzystywane jako kanał. Jednak w ogólnej komunikacji pięć zmysłów istoty ludzkiej jest kanałem przepływu komunikacji i wpływa na jej skuteczność:

• Słuch – możemy otrzymywać wiadomość za pomocą zmysłu słuchu.
• Widzenie – postrzegamy za pomocą wzroku. Dostajemy również w ten sposób komunikaty niewerbalne.
• Dotyk – znacząca część komunikacji niewerbalnej odbywa się za pomocą zmysłu dotyku, jak trzymanie się za ręce.
• Zapach – podobnie jak w przypadku dotyku zapach dostarcza nam wielu informacji. Wpływ węchu na komunikację wydaje się jeszcze niezbyt dokładnie zbadany, jednak czystość osobista, używanie dezodorantów i perfum stanowią dzisiaj elementy normatywne zachowania społecznego.
• Smak – zapewnia informacje, które należy traktować jako część wysłanej i odebranej wiadomości. Na przykład w bliskich kontaktach pocałunek odgrywa wielką rolę. Podobnie jest z gotowaniem, które nie przez przypadek jest najkrótszą drogą do serca ukochanej osoby. 

4. Odbiorca (R jak Receiver). Odbiorca to osoba, która otrzymuje wiadomość wysłaną w procesie komunikacji. Berlo, budując swój model komunikacyjny, uważał, że aby komunikacja była skuteczna, sposób myślenia i wszystkie inne czynniki wymienione powyżej muszą być zsynchronizowane z modelem nadawcy. Wiadomość może nie dać takiego ­efektu, jak zamierzono, jeśli odbiorca i nadawca nie są w pewien sposób podobni do siebie. Odbiorca musi również posiadać bardzo dobre umiejętności słuchania. Inne czynniki są podobne do czynników nadawcy:

• umiejętności komunikacyjne,
• postawa,
• wiedza,
• system społeczny,
• kultura.
   

Na pierwszy rzut oka widać, że w tym modelu zbliżamy się do sposobu, w jaki komunikują się ludzie. Na przykład nie mówimy tutaj o jakimś abstrakcyjnym kanale komunikacji, a o zmysłach, które służą ludziom do przesyłania wiadomości. I jakkolwiek wyróżniamy różne zmysły, widać od razu, że nasza wiadomość może być (i w rzeczywistości jest) przekazywana kilkoma kanałami jednocześnie. Podobnie jeśli chodzi o poziom nadawcy i odbiorcy. Berlo podkreśla nie tylko wagę ich umiejętności komunikacyjnych, lecz także inne elementy należące do kontekstu, w którym odbywa się komunikacja. Chodzi tu o postawę, wiedzę, system społeczny i kontekst kulturowy, w którym się komunikujemy. Wszystko to ujawnia powikłany aspekt komunikacji, która w miarę jak zanurzamy się w wiedzę na jej temat, jest coraz bardziej skomplikowana. Łączy w sobie wiele pozornie niepowiązanych elementów, takich jak kontekst kulturowy i gotowość do podjęcia wymiany komunikacyjnej. Dokonanie precyzyjnej analizy wszystkich elementów składających się na proces komunikacji przekracza znacznie ramy niniejszego artykułu. Skoncentrujmy się zatem na praktycznym aspekcie i konkluzjach mogących mieć zastosowanie w życiu codziennym.

Jak to wygląda w praktyce?

Zanim maszyny zabiorą się do pracy, muszą zakończyć wstępny etap zwany handshake, uzgadniający gotowość do podjęcia komunikacji. Jego odpowiednikiem w komunikacji między ludźmi jest uściśnięcie ręki i nawiązanie kontaktu wzrokowego. Uzgadnianie rozpoczyna się, gdy jedno urządzenie wysyła wiadomość do innego urządzenia, wskazując, że chce ustanowić kanał komunikacyjny. Dwa urządzenia wysyłają kilka wiadomości w jedną i w drugą stronę, co pozwala im potwierdzić gotowość i uzgodnić protokół komunikacyjny. Aby komunikacja stała się możliwa, muszą one koniecznie spełnić dwa wstępne warunki:

• gotowość do podjęcia komunikacji,
• uzgodnienie protokołu komunikacji.

Jak to wygląda w dziedzinie komunikacji międzyludzkiej? Niewątpliwie każdy z nas często używał zwrotów typu: „Wielokrotnie mu mówiłem, żeby wyrzucał śmieci (odbierał telefon, zmywał naczynia itp.), a on dalej tego nie potrafi” lub takie zwroty słyszał.

To jeden z popularniejszych zarzutów ujawniający nieskuteczność przeprowadzonej komunikacji. Odbywa się ona (i kontynuuje) zgodnie z niesprawdzonym założeniem, że wysłana informacja dotarła do adresata i została zrozumiana. Nieskuteczność ta jest często wzmocniona tzw. błędem atrybucyjnym (w tym przypadku to założenie, że osoba, o której mówimy, „nie potrafi” wyrzucać śmieci) i może prowadzić w ostrej postaci do poważnych zaburzeń komunikacyjnych, a w skrajnych przypadkach zakończyć się wyuczoną bezradnością komunikacyjną.
 

Dlaczego pojawiają się błędy w procesie komunikowania się?

Zwykle problem ten pojawia się dlatego, że nadawca nie sprawdził gotowości odbiorcy do podjęcia wymiany komunikacyjnej, nie zastosował właściwego protokołu komunikacji lub też nie otrzymał potwierdzenia przyjęcia komunikatu. Jest to interpretacja stworzona na podstawie teorii komunikacyjnych. Nie tylko jednak one wyjaśniają przyczyny pomijania podstawowych elementów procesu komunikacji.

Przeprowadzone w ostatnich latach badania nad medytacją dają nam tutaj bardzo ciekawy materiał do analizy.

Przekrój różnych studiów wskazuje na niewątpliwie pozytywny wpływ medytacji na relacje międzyludzkie i komunikację. 

Medytacja zwiększa tolerancję na stres, obniża poziom lęku, zwiększa świadomość tego, co dzieje się z nami w danym momencie, a także pogłębia autentyczność i empatię. Na przykład opublikowane w 2017 r. badanie wpływu medytacji mindfulness na komunikację i poziom lęku u osoby ze zdiagnozowaną afazją (utrata zdolności mowy u osoby, która do tej pory nie miała z nią problemów) wykazało obniżenie poziomu lęku i wyższe wyniki w badaniu niektórych cech zdolności językowych.

„Komunikacja to proces przekazywania informacji i zrozumienia od jednej osoby do drugiej”. Mówiąc prostymi słowami: jest to proces przekazywania pomysłów, opinii, faktów, wartości itp. i dzielenia się nimi.

Wszystkie te cechy można zgrupować pod przydatnym dla rozważań nad komunikacją kątem dyspozycyjności. Gdy poziom lęku ulegnie obniżeniu, wówczas – choć zwykle jest to trudno dostrzegalne – zostajemy uwolnieni od niewidocznej wewnętrznej presji i stresu. Tej uwolnionej, będącej do naszej dyspozycji energii możemy użyć do różnych celów, ale automatycznie pozwala nam ona na zdobycie lepszego rozeznania w nas samych i w aktualnej relacji zgodnie z zasadą, że procesy poznawcze odgrywające centralną rolę w komunikacji między osobami ulegają polepszeniu przy optymalnym poziomie stresu.
 

Tab. 2. Zestawienie umiejętności komunikacyjnych z pozytywnymi skutkami medytacji

Umiejętności komunikacyjne	Skutki medytacji
	Większa tolerancja na stres	Mniejszy poziom lęku	Większa świadomość	Większa empatia	Większa autentyczność
Aktywne i uważne słuchanie
Jas...