0
1780
Ojciec Jonathana był człowiekiem twardym – szorstkim i nieprzyjemnym – byłym żołnierzem marynarki wojennej, którego służba bez wątpienia straumatyzowała, chociaż nigdy nie przyznał się do tego ani nie szukał pomocy. Wypierał większość emocji, zwłaszcza tych bardziej wrażliwych, ale prawie cały czas był zły. W efekcie krzyczał na Jonathana przez większość jego dzieciństwa. Dodatkowy kontekst stanowiła choroba alkoholowa ojca i jego nieracjonalne zachowania. A treść tego, co wykrzykiwał, była przesadnie krytyczna: „Ty głuptasie… jesteś słaby i żałosny… weź się w końcu w garść… nie jesteś moim synem”. Przez lata Jonathan doświadczał ciągłego zawstydzania. Desperacko próbował zyskać aprobatę i miłość ojca, starając się być najlepszym, ciężko pracując i zawsze będąc uważnym. Lecz nic nigdy nie działało. Miał problemy w szkole, bardzo trudno mu było nawiązywać przyjaźnie lub kontakty z ludźmi, a przede wszystkim czuł się bezbronny, przestraszony, pozbawiony wsparcia i samotny. Próbował radzić sobie, jak tylko potrafił, nadużywając alkoholu i narkotyków jako nastolatek, kłamiąc, oszukując, kradnąc i uprawiając hazard już po wkroczeniu w dorosłość. Dla Jonathana rana była na stałe w środku i czuł, że nie może nic zrobić, by się jej pozbyć.
Jonathan jest przykładem na doświadczenie zawstydzania jako dziecko oraz ciągłego wpływu wspomnień tego wstydu na całe życie. Takie doświadczenia i wspomnienia wstydu mogą powodować wiele cierpienia w życiu człowieka.
Czym jest wstyd?
Wstyd jest potężnym samoświadomym i społecznie skoncentrowanym uczuciem, które obejmuje poczucie niższości, nieadekwatności, nieatrakcyjności, wadliwości i bezsilności wraz z pragnieniem ucieczki, ukrycia siebie lub swoich wad. Jest powszechnie uważany za emocję szczególnie intensywną, bolesną i często obezwładniającą. Czasami wstyd polega na osądzaniu samych siebie w sposób silnie negatywny, co jest nazywane wstydem wewnętrznym. W innych przypadkach wstyd wiąże się z naszym przekonaniem, że inni osądzają nas w taki sposób – jest to wstyd zewnętrzny.
Wszyscy doświadczamy wstydu i może on być obecny przez całe nasze życie. Wstyd może pojawiać się w nas samych, nawet w przypadkach, gdy nikt na nas nie patrzy, lub może wystąpić między nami a inną osobą lub na szerszym poziomie grupowym, społecznym i kulturowym i jest uznawany za kluczowy dla naszego funkcjonowania i rozwoju psychospołecznego. Wstyd może mieć wpływ na nasze postrzeganie samego siebie, na sposób, w jaki współpracujemy z ludźmi, lub na to, jak tworzymy i utrzymujemy relacje, a także na wiele wyborów życiowych i działań, które możemy podejmować. Wstyd może mieć głęboki, negatywny wpływ na samopoczucie psychiczne zarówno indywidualne, jak i w relacjach.
Doświadczeń wstydu jest wiele i są one różnorodne, ale powszechne przykłady zawstydzania to poniżanie, krytykowanie lub upokarzanie, odrzucenie ze strony rodziców lub przyjaciół, gnębienie przez rówieśników lub ogólne doświadczenie odrzucenia, porażki i wykorzystania. Kiedy jesteśmy zawstydzani, zwłaszcza jako dzieci, nasz system zagrożeń zostaje aktywowany, stwarzając poczucie zagrożonej tożsamości społecznej.
Pomimo upływu czasu wspomnienia wstydu stają się częścią struktury tego, jak postrzegamy samych siebie, przez co pozostają w nas wiecznie żywe
Doświadczenia wstydu na wczesnym etapie życia mogą również zahamować rozwój systemu ukojenia, a tym samym naszą zdolność do ograniczania zagrożeń poprzez akceptowanie opieki i troski okazywanej nam przez innych. W rezultacie postrzegamy siebie jako bezbronnych, wadliwych, słabych, niedopasowanych i niegodnych, a jednocześnie zaczynamy postrzegać innych jako krytycznych, osądzających, niedostępnych i niebezpiecznych.
Wstyd jako emocja, która wyewoluowała
Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat napisano wiele o adaptacyjnej funkcji wstydu z perspektywy ewolucji. Profesor Paul Gilbert, brytyjski psycholog kliniczny i badacz, pisze obszernie o ewolucyjnym biopsychospołecznym modelu wstydu (np. patrz Gilbert 2007). Skłonność do odczuwania wstydu jest uważana za zakorzenioną w naszych ewoluujących, społecznie konkurencyjnych motywacjach i wynika z tego, że jesteśmy gatunkiem samoświadomym, kształtującym tożsamość i wysoce społecznym. Wstyd wywodzi się zatem z naszych wrodzonych motywacji w zakresie przywiązania, przynależności do grupy oraz statusu społecznego i wynikających z tego podstawowych potrzeb, aby wydawać się atrakcyjnym w oczach innych i by inni myśleli o nas pozytywnie.
W rzeczywistości wyjątkowa zdolność człowieka do społecznego rozumienia i samoświadomości jest jednocześnie ważną częścią tego, co pozwoliło na sukces naszego gatunku, oraz źródłem ludzkiego cierpienia powodowanego przez wstyd. Nasz rozwinięty ludzki mózg daje nam świadomość i zrozumienie nas samych i innych, a w procesie tym zmusza nas do konfrontacji z deficytami, porażkami i wadami potencjalnie narażonymi na ocenę ze strony innych, oczywiście w połączeniu z wewnętrznym doświadczaniem siebie. Nawet to jest jednak uważane za pełniące funkcję adaptacyjną, ponieważ wstyd działa jak sygnał ostrzegawczy, dający znać, że inni mogą postrzegać nas jako posiadających cechy negatywne lub pozbawionych cech pozytywnych, w związku z czym grozi nam odrzucenie lub wykluczenie, a nawet prześladowanie. Skutkami tego wszystkiego dla prehistorycznego człowieka były izolacja, bezbronność i ostatecznie śmierć.
Doświadczenia wstydu zapamiętujemy na długo
Wczesne doświadczenia wstydu i wynikające z nich skutki dla aktywacji systemu zagrożeń i poczucia zagrożonej tożsamości społecznej mogą przybrać postać bolesnych wspomnień wstydu.
Spróbuj sam
Zrób teraz drobny eksperyment myślowy i sprawdź, czy możesz przywołać na myśl przykład z własnego dzieciństwa lub okresu dojrzewania wystąpienia od łagodnego do umiarkowanego doświadczenia wstydu. Może było to wygłupienie się na boisku sportowym, jakaś towarzyska gafa, wykluczenie lub odrzucenie przez grupę rówieśniczą. Kiedy myślisz o tym wspomnieniu, co zauważasz? Co się dzieje z Twoim ciałem albo Twoim umysłem?
Wszyscy mamy takie doświadczenia. Wstyd jest prawdziwie uniwersalnym ludzkim doświadczeniem. Możemy zatem przeprowadzić powyższy eksperyment myślowy i wszyscy poczujemy gorący rumieniec na twarzy, schylimy głowy i będziemy chcieli się schować, nawet jeśli doświadczenie miało miejsce dawno temu.
Doświadczenia wstydu są bardzo powszechne, mimo to mogą być bardzo bolesne i powodować cierpienie, w tym trwałe cierpienie w formie wspomnień wstydu. W trakcie niedawnych badań przeanalizowano psychologiczne skutki wspomnień wstydu i odkryto, że wspomnienia wstydu mają cechy traumy, stają się podstawą tożsamości i mogą mieć bardzo negatywne konsekwencje psychologiczne i emocjonalne.
Cechy traumy i fundamentalność wspomnień wstydu
Wspomnienia wstydu mogą mieć cechy bardzo podobne do tych związanych z innymi rodzajami traumy. Niektórymi z psychologicznych konsekwencji traumy, np. wypadku samochodowego, są natrętne objawy, takie jak myśli i obrazy wypadku wielokrotnie przychodzące na myśl, unikanie, czyli np. unikanie rozmowy, myślenia o czymkolwiek związanym z samochodami lub prowadzeniem pojazdu, przebywania w pobliżu czegokolwiek z tym związanego, oraz nadpobudliwość, uczucie niepokoju, złości, strachliwość i przesadna czujność, zawsze gdy dana osoba jest w pobliżu samochodu lub go prowadzi. Wspomnienia wstydu działają bardzo podobnie, z takimi samymi skutkami, tak jakby doświadczenie wstydu samo w sobie było traumą. Bo jest! Doświadczenia wstydu są pod wieloma względami traumami społecznymi lub relacyjnymi.
Doktor Marcela Matos i prof. José Pinto-Gouveia oraz ich współpracownicy z Uniwersytetu w Coimbrze w Portugalii dokładnie zbadali fenomenologię wspomnień wstydu. W swoich badaniach odkryli, że wspomnienia wstydu mogą ujawniać cechy podobne do traumy i wywoływać uczucie ciągłego zagrożenia dla poczucia własnej wartości i integralności psychicznej (Matos, Pinto-Gouveia 2010). Możemy mieć wspomnienia wstydu nacechowane traumą, co wiąże się z takimi objawami jak natrętność, unikanie i nadpobudliwość, możemy czuć się nieatrakcyjni, gorsi, wadliwi, niegodni miłości lub niedopasowani i uważać, że w oczach innych właśnie tacy jesteśmy. Inni ludzie stają się zagrożeniem, a zatem sytuacje relacyjne lub interpersonalne często wywołują boleśnie obecne uczucie wstydu. Widzimy i oceniamy siebie w ten sam negatywny i dewaluujący sposób.
Co więcej, wspomnienia wstydu mogą stać się centralnym elementem tożsamości danej osoby. Według badań Pinto-Gouveii i Matos (2011) zaczynamy definiować siebie na podstawie doświadczenia wstydu i tego, jak to świadczy o nas i o tym, kim jesteśmy. W rezultacie rozwijamy bardzo globalne i niezmiennie negatywne przekonania o sobie: „Jestem zły… Nie ma ze mnie pożytku… Jestem bezwartościowy…”. Pomimo upływu czasu wspomnienia wstydu stają się częścią struktury tego, jak postrzegamy samych siebie, przez co pozostają w nas wiecznie żywe.
Psychologiczne i emocjonalne konsekwencje wspomnień wstydu
Niestety, stwierdzono, że wspomnienia wstydu znacznie zwiększają ryzyko powstawania negatywnych emocji, takich jak depresja, niepokój i stres. Ponadto dotkliwość cech traumy i centralność wspomnień wstydu wpływają na nasilenie psychopatologii.
Stwierdzono, że wspomnienia wstydu znacznie zwiększają ryzyko powstawania n...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- dostęp do wszystkich treści serwisu www.mindfully.pl
- nieograniczony dostęp online do wszystkich treści na www.mindfully.pl
- webinaria mindfulness na żywo
